NHÀ THUỐC ĐÔNG Y MINH PHÚ

NGUỒN GỐC
THUYẾT ÂM DƯƠNG NGŨ HÀNH

Xuất phát từ Kinh Dịch cổ.

Nguồn gốc của thuyết này là từ một mô hình tối cổ về các con số gọi là Hà Đồ. Tương truyền do trời ban cho vua Phục Hy, một ông vua thần thoại của Trung Hoa, cách đây khoảng 4000 năm. Khi Ngài đi tuần thú Phương Nam, qua sông Hoàng Hà, bỗng thấymột con Long Mã hiện lên, trên lưng nó có những chấm đen trắng.

Khi về Ngài mới phỏng theo mà vẽ lại thành một bảng ký hiệu 10 số đếm bằng các chấm đen và trắng, xếp thành hai vòng trong và ngoài, theo đúng 4 phương:
Nam - Bắc - Đông -Tây

Ở chính giữa là hai số 5 và 10
Ngài gọi là Hà Đồ, tức là bức đồ trên sông Hoàng Hà
(chỉ là hình vẽ chứ không có chữ vì sự phát minh thuộc thời chưa có chữ viết)

BẢNG HÀ ĐỒ CHIA 10 SỐ ĐẾM
THÀNH 2 LOẠI SỐ ĐỐI XỨNG NHAU

Số Dương , số Cơ, số Trời : 1, 3, 5, 7, 9 (chấm trắng)

Số Âm , số Ngẫu, số Đất : 2, 4, 6, 8, 10 (chấm đen)
Số Sinh    : 1, 2, 3, 4, 5
Số Thành : 6, 7, 8, 9, 10
Tuy nhiên, trong Hà Đồ không phải chỉ có Âm Dương, bởi vì chỉ riêng cơ chế Âm Dương thì không đủ giải thích mọi biến thiên phức tạp của vũ trụ. Trong đồ hình còn có cả nội dung tương tác của 10 số đếm, thông qua sự định vị 5 con số đầu tiên là 5 con số Sinh, đại diện cho 5 yếu tố vận động trong vũ trụ, đã được ghi rõ trong bài ca quyết:

Thiên nhất sinh Thủy, Địa lục thành chi
Địa nhị sinh Hỏa, Thiên thất thành chi.
Thiên tam sinh Mộc, Địa bát thành chi.
Địa tứ sinh Kim, Thiên cửu thành chi.
Thiên ngũ sinh Thổ, Địa thập thành chi.

 

Nghĩa Là : 
Số Trời 1 sinh Thủy, thành số Đất 6.
Số Đất 2 sinh Hỏa, thành số Trời 7.
Số Trời 3 sinh Mộc, thành số Đất 8.
Số Đất 4 sinh Kim, thành số Trời 9.
Số Trời 5 sinh Thổ, thành số Đất 10.
Như vậy Ngũ Hành đã được định cùng với 5 cặp số Sinh Thành ra chúng, có vị trí Tiên Thiên theo đúng các hướng của các cặp số:
1 - 6 : Hành Thủy, phương Bắc
2 - 7 : Hành Hỏa, phương Nam 
3 - 8 : Hành Mộc, phương Đông
4 - 9 : Hành Kim, phương Tây
5 -10: Hành Thổ, ở Trung Tâm

Ngũ Hành Kim, Mộc, Thủy, Hỏa, Thổ khi tương tác lẫn nhau cũng phải theo cơ chế hai chiều đối xứng là Âm và Dương, tức cơ chế Tương Sinh và Tương Khắc. Đây là tinh thần căn bản của thuyết Ngũ Hành. Theo đó cứ hai Hành đứng kề cận nhau thì sinh cho nhau, luân chuyển mãi không ngừng, các Hành cách nhau thì khắc chế nhau, và cứ thế mà luân lưu mãi, biểu thị cho triết lý cao siêu của sự đổi thay, biến dịch của vũ trụ tự nhiên

 

TÍNH CHẤT CỦA NGŨ HÀNH

Hành Mộc gọi là Phu Hòa 
- Vì nó phân bố ra khí ôn hòa
làm cho vạn vật được nẩy sinh tươi tốt.
Hành Hỏa gọi là Thăng Minh 
- Có nghĩa là bừng sáng,
Có khí thịnh trưởng làm cho vạn vật được phát triển.
Hành Thổ gọi là Bị Hóa 
- Vì nó đầy đủ khí hóa sinh vạn vật,
Làm cho vạn vật được đầy đủ hình thể.
Hành Kim gọi là Thẩm Bình 
- Vì nó phát ra khí yên tĩnh, hòa bình,
Làm cho vạn vật kết quả.
Hành Thủy gọi là Tĩnh Thuận 
- Vì có khí tĩnh mà nhu thuận làm
Cho vạn vật được bế tàng, gìn giữ.

 

Quan hệ tương sinh nghĩa là giúp cho nhau lớn hoặc sinh ra nhau. Quan hệ tương khắc là ức chế, làm thiệt hại nhau, nhưng phải biểu hiện cái ý quân bình và giữ gìn lẫn nhau giữa các Hành. Quan hệ tương sinh và tương khắc nếu thái quá lại làm cho sự biến hóa bị trở ngại khác thường thành ra thái quá hoặc bất cập.

 

Hành Mộc bất cập được gọi là Ủy Hòa 
- Nghĩa là thiếu khí ôn hòa sẽ làm cho vạn vật rũ rượi, không phấn chấn.
 Hành Hỏa bất cập được gọi là Phục Minh 
- Nghĩa là thiếu khí ấm áp làm cho vạn vật ảm đạm, không sáng.
 Hành Thổ bất cập gọi là Ty Giám 
- Nghĩa là không có khí hóa sinh, sẽ làm cho vạn vật yếu ớt, không có sức.

 Hành Kim bất cập gọi là Tòng Cách 

- Nghĩa là không có khí thu liễm, làm cho vạn vật trở nên mềm giãn, không có sức đàn hồi.

 Hành Thủy bất cập gọi là Hạc Lưu 
- Nghĩa là không có khí phong tàng dấu kín, làm cho vạn vật bị khô queo.
 Hành Mộc thái quá thì gọi là Phát Sinh 
- Do sự khuếch tán khí ôn hòa quá sớm, làm cho vạn vật sớm phát dục.
 Hành Hỏa thái quá gọi là Hách Hy 
- Do khuếch tán hỏa khí mãnh liệt, làm cho vạn vật nóng nảy chẳng yên.
 Hành Thổ thái quá gọi là Đơn Phụ 
- Do có khí nồng hậu rắn chắc, làm cho vạn vật không thể thành hình.
 Hành Kim thái quá gọi là Kiên Thành 
- Do có khí cứng cỏi làm cho vạn vật ngay thẳng, không có sức nhu nhuyễn.
 Hành Thủy thái quá gọi là Lưu Diễn 
- Do có khí đầy tràn làm cho vạn vật phiêu lưu không thể về chỗ.
Do đó 2 hệ thống Tương sinh và Tương khắc không tồn tại đơn độc, biệt lập. Trong tương khắc đã có ngụ ý tương sinh và ngược lại, để vạn vật cùng tồn tại và phát triển. Bởi vì vũ trụ không thể có sinh mà không có khắc, không thể có khắc mà không có sinh. Không có sinh thì vạn vật không nảy nở, không có khắc thì sự phát triển quá độ sẽ có hại.

 

ÂM DƯƠNG NGŨ HÀNH

************

THẬP THIÊN CAN

THẬP NHỊ ĐỊA CHI

 

 

NGŨ HÀNH TƯƠNG SINH VÀ TƯƠNG KHẮC

THIÊN CAN TƯƠNG SINH VÀ TƯƠNG KHẮC

DƯƠNG

ÂM

MƯỜI THIÊN CAN NGŨ HỢP

MƯỜI HAI ĐỊA CHI LỤC HỢP

MƯỜI HAI ĐỊA CHI TƯƠNG XUNG

MƯỜI HAI ĐỊA CHI TƯƠNG HẠI

MƯỜI HAI ĐỊA CHI TƯƠNG HÌNH

Cách hình Vô Lễ :

Tý hình Mão, Mão hình Tý.

Cách hình Dựa Thế :

Dần hình Tỵ, Tỵ hình Thân, Thân hình Dần.

Cách hình Vô Ơn :

Sửu hình Tuất, Tuất hình Mùi, Mùi hình Sửu.

Cách hình Tự Hình : 

Thìn tự hình Thìn, Ngọ tự hình Ngọ, Dậu tự hình Dậu,

           Hợi tự hình Hợi.

TAM HỢP CỤC CỦA MƯỜI HAI ĐỊA CHI

NGŨ HÀNH NẠP ÂM

Đem 10 Thiên Can phối hợp với 12 Địa Chi, Can Dương với Chi Dương, Can Âm với Chi Âm biến hóa thành một chu kỳ 60 năm chẵn, từ Giáp Tý đến Quý Hợi để ghi Năm, Tháng, Ngày, Giờ. Tức là những chu kỳ thời gian tuần hoàn theo 60 đơn vị Can - Chi, trong đó có 30 đơn vị thuộc Dương, 30 đơn vị thuộc Âm. Mỗi cặp đơn vị một thuộc Dương và một thuộc Âm đi liền nhau có cùng một Hành gọi là Ngũ Hành Nạp Âm

Việc sáng tạo Ngũ Hành Nạp Âm cho vòng Giáp Tý phải trải qua quá trình tính toán phức tạp, nên ngày nay các nhà làm lịch cũng như những nhà trạch cát đều sử dụng bảng tính Niên Mệnh đã được soạn sẵn từ xưa để lại.

SỰ SUY VƯỢNG CỦA NGŨ HÀNH 

Sự suy vượng của Ngũ Hành được chia làm 5 giai đoạn, tương ứng

với 5 giai đoạn của thời gian trong năm.

HÀNH	VƯỢNG	TƯỚNG	HƯU	TÙ	TỬ
MỘC	MÙA XUÂN	MÙA ĐÔNG	MÙA HẠ	TỨ QUÝ	MÙA THU
HOẢ	MÙA HẠ	MÙA XUÂN	TỨ QUÝ	MÙA THU	MÙA ĐÔNG
THỔ	TỨ QUÝ	MÙA HẠ	MÙA THU	MÙA ĐÔNG	MÙA XUÂN
KIM	MÙA THU	TỨ QUÝ	MÙA ĐÔNG	MÙA XUÂN	MÙA HẠ
THUỶ	MÙA ĐÔNG	MÙA THU	MÙA XUÂN	MÙA HẠ	TỨ QUÝ

Vượng   là giai đoạn thịnh nhất, phát triển mạnh nhất.
Tướng   là giai đoạn thịnh vừa, phát triển chậm hơn.
Hưu       là giai đoạn nghỉ ngơi, không còn phát triển.
Tù          là giai đoạn bị suy giảm, sa sút.
Tử          là giai đoạn chết, hoặc hoàn toàn bị khắc chế.
 

NGŨ HÀNH VÀ BÁT QUÁI

Nguyên gốc chữ Quái là chữ Quải, có nghĩa là "treo". Thuở xưa người Trung Hoa dùng 8 thanh tre, trên mỗi thanh tre có ghi ký
hiệu rồi đem treo ở 8 cột theo 8 hướng, từ đó mà thành tên Bát Quái. Bát Quái Gồm Có Tiên Thiên Bát Quái Và Hậu Thiên Bát Quái:

 

 TIÊN THIÊN BÁT QUÁI 

Tiên Thiên Bát Quái được
Vua Phục Hy phỏng theo Hà Đồ mà vạch ra, trong đó hàm chứa nhiều nội dung về nguyên tắc lý luận cơ bản của học thuyết Âm Dương.

 
Hậu Thiên Bát Quái do Văn
Vương đã vẽ ra dựa theo Lạc Thư, hàm chứa cái dụng lớn lao của Bát Quái trong mọi biến thiên từ vũ trụ cho đến con người cùng vạn vật.

 

BẢNG QUY LOẠI NGŨ HÀNH

 

Sự biểu hiện, liên hợp, cùng ứng dụng của Ngũ Hành với thiên nhiên, con người, vạn vật rất lớn lao không thể nào tìm hiểu và trình bày được hết. Bảng liệt kê sau đây chỉ nói lên phần nào căn bản tương quan giữa Ngũ Hành cùng mọi vật như sau:
 

 

NGŨ HÀNH	MỘC	HOẢ	THỔ	KIM	THUỶ
Bát Quái	Chấn, Tốn	Ly	Cấn, Khôn	Đoài, Càn	Khảm
Cửu Cung	3, 4	9	5, 8, 2	7, 6	1
Thiên can	Giáp, Ất	Bính, Đinh	Mậu, Kỷ	Canh, Tân	Nhâm, Quý
Địa Chi	Dần, Mão	Tỵ, Ngọ	Thìn, Tuất, Sửu, Mùi	Thân, Dậu	Hợi Tý
Mùa	Xuân	Hạ	Cuối Hạ	Thu	Đông
Thời Gian	Rạng Sáng	Giữa Trưa	Chiều	Tối	Nửa Đêm
Phương Hướng	Đông	Nam	Trung Tâm	Tây	Bắc
Khí Hậu	Gió	Nóng	Ẩm	Khô	Lạnh
Ngũ Khí	Phong	Thử	Thấp	Táo	Hàn
Ngũ Âm	Giốc	Chủy	Cung	Thương	Vũ
Ngũ Du	Tỉnh	Huỳnh	Du	Kinh	Hợp
Ngũ Nguyên	Nguyên Tính	Nguyên Thần	Nguyên Khí	Nguyên Tình	Nguyên Tinh
Ngũ Đức	Nhân	Lễ	Tín	Nghĩa	Trí
Ngũ Vật	Du Hồn	Thức Thần	Vọng Yù	Hồn Phách	Trọc Tinh
Ngũ Tinh	Tuế Tinh	Huỳnh Tinh	Trấn Tinh	Thái Bạch	Thần Tinh
Hình Thể	Trụ Thẳng Đứng	Chóp Nhọn	Bằng phẳng	Tròn	Uốn Lượn
Trạng Thái	Sinh	Trưởng	Hóa	Thâu	Tàng
Màu Sắc	Xanh	Đỏ	Vàng	Trắng	Đen
Cơ Thể	Gân	Mạch	Thịt	Da Lông	Xương
Ngũ Quan	Mắt	Lưỡi	Miệng	Mũi	Tai
Tạng	Gan	Tim	Tỳ	Phổi	Thận
Phủ	Mật	Ruột Non	Dạ Dày	Ruột Già	Bàng Quang
Ngũ Tân	Bùn	Mồ Hôi	Nước Dãi	Nước Mắt	Nước  Miếng
Ngũ Vị	Chua	Đắng	Ngọt	Cay	Mặn
Cảm Xúc	Giận	Mừng	Lo	Buồn	Sợ
Giọng	Hét	Nói	Ca	Khóc	Rên

Thuyết Âm Dương Ngũ Hành xuất hiện như một học thuyết triết học bao trùm mọi phương diện trong vũ trụ. Âm Dương, Ngũ Hành cùng song song tồn tại để bổ khuyết, chế hóa, cùng thúc đẩy sự sinh trưởng, biến hóa vô cùng của vạn vật.
Trải qua nhiều thời đại, các bậc Thánh Nhân đã dày công nghiên cứu, sáng tạo, cùng vận dụng thuyết Ngũ Hành vào những vấn đề rất lớn rộng, có liên quan mật thiết đến con người như thiên văn, lịch pháp, y học, dược học, võ học, thời sinh học, định chế xã hội, văn hóa, phong thủy, địa lý, chiêm tinh, bói toán v.v... Nên với phần Ngũ Hành Luận trên đây, hy vọng giới thiệu đến Quý Vị một vài nét tổng quát và căn bản của nền minh triết Đông Phương cùng những ứng dụng của thuyết Âm Dương Ngũ Hành trong các lãnh vực nhân sinh

TÀI LIỆU THAM KHẢO
Khoa Đông phương học (Trường ĐHKHXH&NV - ĐHQGHN)