MẠCH - CHỨNG VÀ PHÉP TRỊ BỆNH NGƯỢC
ĐIỀU 1
Thầy nói :
Mạch ngược tự Huyền, Huyền, Sác là nhiệt nhiều, Huyền, Trì là hàn nhiều. Huyền, Tiểu, Khẩn, hạ đi sẽ bớt. Huyền, Trì có thể ôn, đi, Huyền Khẩn có thể phát hãn, châm cứu, Phù, Đại có thể thổ đi. Huyền Sác là cảm phải phong tà phát ra quan sát việc ăn uống mà dứt đi.
ĐIỀU 2
Bệnh Ngược, mỗi tháng phát 1 lần, 15 ngày lành, giả sử không lành, 1 tháng lành hẳn, nếu không bớt là thế nào ?
Thầy nói :
Đó là kết thành Trừng, Hà, tên gọi Ngược mẫu, gấp trị đi, nên dùng Biết giáp tiên hoàn.
BIẾT GIÁP TIÊN HOÀN PHƯƠNG
Biết giáp : nửa phân (nướng) Ô phiến : 2 phân (đốt)
Hoàng cầm : 3 phân Sài hồ : 6 phân
Thử phụ : 3 phân (rang khô) Càn cương : 3 phân
Đại hoàng : 3 phân Thược dược : 5 phân
Quế chi : 3 phân Đinh lịch : 1 phân (rang khô)
Thạch vi : 3 phân (bỏ lông) Hậu phác : 3 phân
Mẫu đơn : 5 phân (bỏ tim) Cù mạch : 2 phân
Tứ uyển : 3 phân Bán hạ : 1 phân
Nhân sâm : 1 phân Già trùng : 5 phân (rang)
A giao : 3 phân (nướng) Phong oa : 4 phân (nướng)
Xích tiêu : 1 phân Cương lang : 6 phân (rang)
Đào nhân : 2 phân
23 vị, nghiền bột, dùng 1 đấu tro bếp, thanh tửu 1 hộc 5 đấu, tẩm tro, đợi rượu còn 1 nửa, cho Biết giáp vào trong, đun nát như keo sơn, vắt lấy nước, cho thuốc vào, đun làm hoàn như hạt Ngô đồng, ruột đói, uống 7 hoàn. Ngày uống 3 lần.
ĐIỀU 3
Thầy nói : Âm khí cô tuyệt (1 mình âm khí tuyệt), Dương khí độc phát (một mình Dương khí phát) thì nóng mà ít khí, phiền oan (có cảm giác buồn, bực, không thư sướng), tay chân nóng mà muốn ói, tên gọi là Đơn ngược. Nếu chỉ nóng, không lạnh là tà khí trong chứa ở Tâm, ngoài chứa ở khoảng cơ nhục khiến cho người bệnh gầy ố, thoát nhục.
ĐIỀU 4
Người mắc bệnh Ôn ngược, mạch hòa bình, mình không lạnh, chỉ nóng, cốt tiết nhức, khó chịu, thường ói, Bạch hổ gia Quế chi thang chủ về bệnh ấy.
BẠCH HỔ GIA QUẾ CHI THANG PHƯƠNG
Tri mẫu : 6 lạng Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Thạch cao : 1 cân Ngạch mễ : 2 hiệp
Quế chi : 3 lạng (bỏ vỏ)
Tước nhỏ, mỗi lần dùng 5 chỉ, 1 chén rưỡi nước, đun còn 8 phân, bỏ bã, uống nóng, ra mồ hôi, lành.
ĐIỀU 5
Ngược lạnh nhiều, tên là Tẩn ngược, Thục tất tán chủ về bệnh ấy.
THỤC TẤT TÁN PHƯƠNG
Thục tất (rửa bỏ mùi tanh) Long cốt
Vân mẫu (đốt 2 ngày đêm)
3 vị ngang nhau
3 vị trên nghiền bột, trước khi phát, dùng Tương thủy (đã giải) uống 5 phân. Ôn ngược, gia Thục tất nửa phân, lúc phát, uống 1 đồng tiền xúc.
PHỤ “NGOẠI ĐÀI BÍ YẾU” PHƯƠNG
MẪU LỆ THANG
(trị Tẩn ngược) Mẫu lệ : 4 lạng (rang)
Ma hoàng : 4 lạng (bỏ đốt) Cam thảo : 2 lạng
Thục tất : 3 lạng
Dùng 8 thăng nước, trước đun Thục tất, Ma hoàng, gạt bỏ bọt, lấy 5 thăng, cho các thuốc vào, đun lấy 2 thăng, uống nóng 1 thăng, nếu thổ, đừng uống nữa.
SÀI HỒ BỎ BÁN HẠ GIA QUÁT LÂU CĂN THANG
(Trị bệnh Ngược phát khát, cũng trị Lao ngược)
Sài hồ : 8 lạng Nhân sâm : 3 lạng
Hoàng cầm : 3 lạng Cam thảo : 3 lạng
Quát lâu căn : 2 lạng Sinh khương : 2 lạng (thái)
Đại táo : 12 quả (bổ)
Dùng 1 đấu, 2 thăng nước, đun lấy 6 thăng, bỏ bã lại đun lấy 3 thăng, uống nóng 1 thăng, ngày 2 lần.
SÀI HỒ, QUẾ CƯƠNG THANG
Trị Ngược, hàn nhiều, hơi có nhiệt, hoặc chỉ hàn không nhiệt.
Sài hồ : nửa cân Quế chi : 3 lạng (bỏ vỏ)
Càn cương : 2 lạng Quát lâu căn : 4 lạng
Hoàng cầm : 3 lạng Mẫu lệ : 3 lạng (rang)
Cam thảo : 2 lạng (nướng)
Dùng 1 đấu, 2 thăng nước đun lấy 6 thăng, bỏ bã lại đun còn 3 thăng, uống nóng 1 thăng. Ngày 3 lần. Mới uống hơi phiền, uống lần nữa, hãn ra, lành.
師 曰 ： 瘧 脈 自 弦 ， 弦 數 者 多 熱 ， 弦 遲 者 多 寒 ， 弦 小緊 者 下 之 差 ， 弦 遲 者 可 溫 之 ， 弦 緊 者 可 發 汗 、 針 灸 也 ，浮 大 者 可 吐 之 ， 弦 數 者 風 發 也 ， 以 飲 食 消 息 止 之 。
病 瘧 ， 以 月 一 日 發 ， 當 以 十 五 日 愈 ； 設 不 差 ， 當月 盡 解 ； 如 其 不 差 ， 當 云 何 ？ 師 曰 ： 此 結 為 癥 瘕 ， 名 曰瘧 母 ， 急 治 之 ， 宜 鱉 甲 煎 丸 。
鱉 甲 煎 丸 方 ：
鱉 甲 十 二 分 （ 炙 ） 烏 扇 三 分 （ 燒 ） 黃 芩 三 分 柴 胡 六 分 鼠 婦 三 分 （ 熬 ） 乾 薑 三 分 大 黃 三 分 芍藥 五 分 桂 枝 三 分 葶 藶 一 分 （ 熬 ） 石 葦 三 分 （ 去 毛） 厚 朴 三 分 牡 丹 五 分 （ 去 心 ） 瞿 麥 二 分 紫 葳 三分 半 夏 一 分 人 參 一 分 ● 蟲 五 分 （ 熬 ） 阿 膠 三 分（ 炙 ） 蜂 窩 四 分 （ 炙 ） 赤 硝 十 二 分 蜣 螂 六 分 （ 熬） 桃 仁 二 分
上 二 十 三 味 ， 為 末 ， 取 鍛 灶 下 灰 一 斗 ， 清 酒 一 斛五 斗 ， 浸 灰 ， 候 酒 盡 一 半 ， 著 鱉 甲 於 中 ， 煮 令 泛 爛 如 膠漆 ， 絞 取 汁 ， 內 諸 藥 ， 煎 為 丸 ， 如 梧 子 大 ， 空 心 服 七 丸， 日 三 服 。
師 曰 ： 陰 氣 孤 絕 ， 陽 氣 獨 發 ， 則 熱 而 少 氣 煩 冤 ，手 足 熱 而 欲 嘔 ， 名 曰 癉 瘧 ， 若 但 熱 不 寒 者 ， 邪 氣 內 藏 於心 ， 外 舍 分 肉 之 間 ， 令 人 消 鑠 脫 肉 。
溫 瘧 者 ， 其 脈 如 平 ， 身 無 寒 但 熱 ， 骨 節 疼 煩 ， 時嘔 ， 白 虎 加 桂 枝 湯 主 之 。
白 虎 加 桂 枝 湯 方 ：
知 母 六 兩 甘 草 （ 炙 ） 二 兩 石 膏 一 斤 粳 米 二 合 桂 枝 （ 去 皮 ） 三 兩
上 銼 ， 每 五 錢 ， 水 一 盞 半 ， 煎 至 八 分 ， 去 滓 ， 溫服 ， 汗 出 愈 。
瘧 多 寒 者 ， 名 曰 牝 瘧 ， 蜀 漆 散 主 之 。
蜀 漆 散 方 ：
蜀 漆 （ 洗 去 腥 ） 雲 母 （ 燒 二 日 夜 ） 龍 骨 等 分
上 三 味 ， 杵 為 散 ， 未 發 前 以 漿 水 服 半 錢 匕 。 溫 瘧加 蜀 漆 半 分 ， 臨 發 時 服 一 錢 匕 。
附 注 ： 《 外 臺 秘 要 》 方
牡 蠣 湯 ： 治 牝 瘧
牡 蠣 四 兩 麻 黃 四 兩 （ 去 節 ） 甘 草 二 兩 蜀 漆 三兩
上 四 味 以 水 八 升 ， 先 煮 蜀 漆 、 麻 黃 ， 去 上 沫 ， 得六 升 ， 內 諸 藥 ， 煮 取 二 升 ， 溫 服 一 升 ， 若 吐 則 勿 更 服 。
柴 胡 去 半 夏 加 栝 蔞 湯 ， 治 瘧 病 以 發 渴 者 ， 亦 治 勞瘧 。
柴 胡 八 兩 人 參 黃 芩 甘 草 各 三 兩 栝 蔞 根 四兩 生 薑 二 兩 大 棗 十 二 枚
上 七 味 ， 以 水 一 斗 二 升 ， 煮 取 六 升 ， 去 渣 ， 再 煎， 取 三 升 ， 溫 服 一 升 ， 日 二 服 。
柴 胡 桂 薑 湯 ： 治 瘧 寒 多 微 有 熱 ， 或 但 寒 不 熱 。 （服 一 劑 如 神 ）
柴 胡 半 斤 桂 枝 三 兩 （ 去 皮 ） 乾 薑 二 兩 栝 蔞根 四 兩 黃 芩 三 兩 牡 蠣 三 兩 熬 甘 草 三 兩 （ 炙 ）
上 七 味 ， 以 水 一 斗 二 升 ， 煮 取 六 升 ， 去 渣 ， 再 煎， 取 三 升 ， 溫 服 一 升 ， 日 三 服 ， 初 服 微 煩 ， 復 服 汗 出 便愈 。
